Υπαρχουν περιοδοι στην ζωη της ανθρωπινης κοινωνιας οταν η επανασταση γινεται μια επιτακτικη αναγκαιοτητα, οταν διακυρησσει τον εαυτο της ως αναποφευκτη.

Νεες ιδεες αναπτυσσονται παντου αναζητωντας την δυναμη να εμφανιστουν στο φως και να υλοποιηθουν στην ζωη, και παντου αντιμετωπιζουν την αδρανεια ολων οσων το συμφερον επιβαλλει την διατηρηση της προηγουμενης ταξης πραγματων, πνιγοντας τις σε μια ατμοσφαιρα προκαταληψης και παραδοσεων. Οι κοινα αποδεκτες ιδεες του συνταγματος του Κρατους, των νομων της κοινωνικης ισορροπιας και των πολιτικων και οικονομικων διασυνδεσεων των πολιτων, δεν μπορουν πλεον να αντισταθουν στην αδιαλλακτη κριτικη που τις υπονομευει καθημερινα και σε καθε περισταση,– στα στουντιο ζωγραφικης και στα καμπαρε, στα γραπτα φιλοσοφων και στις καθημερινες συζητησεις. Οι πολιτικοι, οικονομικοι και κοινωνικοι θεσμοι καταρρεουν, ενω η κοινωνικη δομη ειναι πλεον ακατοικητη, εμποδιζοντας, ακομα και αποτρεποντας, την αναπτυξη των καρπων που αναπαραγονται στο εσωτερικο των κατεστραμμενων τοιχων της και αναπτυσσονται παντου τριγυρω τους.

Η αναγκη για μια νεα ζωη γινεται ολο και πιο φανερη. Ο κωδικας της κυριαρχης ηθικης, εκεινης που κυβερνα την πλειοψηφια των ανθρωπων στην καθημερινη τους ζωη, δεν φαινεται πια αρκετη. Αυτο που ως τωρα φαινονταν δικαιο βιωνεται τωρα ως κραυγαλεα αδικο. Η ηθικη του χθες αντιμετωπιζεται σημερα ως εξεγερτικη ανηθικοτητα. Η αντιπαραθεση αναμεσα στις νεες ιδεες και τις παλιες παραδοσεις αναζωπυρωνεται σε καθε κοινωνικη ταξη, σε καθε πιθανο περιβαλλον, στους ιδιους τους κολπους της οικογενειας. Ο γιος αγωνιζεται εναντια στον πατερα, θεωρει λογο εξεγερσης ολα οσα ο πατερας θεωρησε στην ζωη του ως φυσικα. Οι κορες επαναστατουν εναντια στις αρχες που τους εχει μεταδωσει η μητερα ως συνεπεια της δικης της εμπειριας. Καθημερινα, η λαικη συνειδηση εξεγειρεται εναντια στα σκανδαλα που γεννιουνται μεταξυ των προνομιουχων και των βολεμενων αδιαφορων, εναντια στα εγκληματα που διαπραττονται εν ονοματι του νομου των ισχυροτερων, ή προκειμενου να διατηρηθουν τα προνομια τους. Εκεινοι που αδημονουν για τον θριαμβο της δικαιοσυνης ομως, εκεινοι που εφαρμοζουν στην πραξη νεες ιδεες, υποχρεωνονται σημερα να αναγνωρισουν πως η συνειδητοποιηση των μεγαλοψυχων, ανθρωπιστικων και δημιουργικων ιδεων τους δεν μπορει να πραγματοποιηθει σε μια κοινωνια που εχει ετσι συγκροτηθει και αντιλαμβανονται πια την αναγκαιοτητα μιας επαναστατικης δινης που θα σαρωσει ολη αυτη την σαπιλα, θα αναζωογονησει τις νωθρες καρδιες με την πνοη της, και θα φερει στην ανθρωποτητα εκεινο το πνευμα αφοσιωσης, αυταπαρνησης και ηρωισμου, χωρις το οποιο η κοινωνια θα βυθιζεται στην εξαχρειωση και την ποταποτητα, στην πληρη αποσυνθεση.

Σε περιοδους μανιωδους βιασυνης για την συσσωρευση πλουτου, πυρετωδων οικονομικων εικασιων και κρισης, της ξαφνικης καταρρευσης των μεγαλων βιομηχανιων και της εφημερης επεκτασης των αλλων κλαδων της παραγωγης, των σκανδαλωδων περιουσιων που συγκεντρωθηκαν σε ελαχιστα μονο χρονια και εξανεμιστηκαν εξισου γρηγορα, καθισταται φανερο πως οι οικονομικοι θεσμοι που ελεγχουν την παραγωγη και την ανταλλαγη απεχουν πολυ απο το να προσφερουν στην κοινωνια την ευημερια που υποτιθεται πως εγγυουνται. Η αληθεια ειναι πως παραγουν τα ακριβως αντιθετα αποτελεσματα. Αντι της ταξης προκαλουν το χαος, αντι των συμφιλιωμενων συμφεροντων, τον πολεμο. Εναν αιωνιο πολεμο του εκμεταλλευτη εναντια στον εργατη, των εκμεταλλευτων και των εργατων μεταξυ τους. Βλεπουμε πως η ανθρωπινη κοινωνια διαιρειται ολο και περισσοτερο σε δυο εχθρικες ομαδες, και ταυτοχρονα πως και αυτες διαιρουνται σε χιλιαδες μικροτερων ομαδων που εξαπολυουν ανελεητο πολεμο εναντιον ολων. Ταλαιπωρημενη απο αυτους τους πολεμους, κουρασμενη απο τις δυστυχιες που αυτοι προκαλουν, η κοινωνια αναζητα με αγωνια μια νεα οργανωση. Αξιωνει θριαμβευτικα τον πληρη μετασχηματισμο του συστηματος ιδιοκτησιας, παραγωγης, ανταλλαγης και ολων των οικονομικων σχεσεων που επιβαλλονται απο αυτο το συστημα.

Ο κυβερνητικος μηχανισμος, επιφορτισμενος με την διατηρηση της υπαρχουσας ταξης, συνεχιζει να λειτουργει, αλλα σε καθε στροφη των ηδη χαλασμενων γραναζιων του χαλαει και σταματαει. Η λειτουργια του γινεται ολο και δυσκολοτερη, και η δυσαρεσκεια που προκαλουν τα προβληματα που προκαλει γιγαντωνονται διαρκως. Καθε ημερα δινει λογο σε μια νεα διεκδικηση. Το “Αλλαξτε αυτο,” ή “αναμορφωστε εκεινο,” ακουγεται απο ολες τις πλευρες. ” Ο πολεμος, η οικονομια, οι φοροι, τα δικαστηρια, η αστυνομια, τα παντα πρεπει να μετασχηματιστουν, να αναδιοργανωθουν, να συγκροτηθουν σε μια νεα βαση», ισχυριζονται οι αναμορφωτες. Και ομως οι παντες γνωριζουν πως ειναι αδυνατον να φτιαχτουν τα πραγματα απο την αρχη, να αναμορφωθει ο,τιδηποτε μιας και τα παντα ειναι αλληλενδετα. Τα παντα θα πρεπει να ξαναγινουν μεμιας. Αλλα πως θα μπορουσε η κοινωνια να αναμορφωθει οταν ειναι διχασμενη σε δυο ανοικτα εχθρικα στρατοπεδα; Η ικανοποιηση των δυσαρεστημενων θα δημιουργουσε μονο νεους δυστυχισμενους.

Ανικανα να εφαρμοσουν μεταρρυθμισεις, μιας και αυτο θα σημαινε το ανοιγμα του δρομου για την επανασταση, και ταυτοχρονα υπερβολικα ανικανα να ειναι ειλικρινη στην αντιδραση τους, τα κυβερνητικα σωματα, εφαρμοζουν ημιμετρα που δεν μπορουν να ικανοποιησουν κανεναν και το μονο που προκαλουν ειναι μεγαλυτερη δυσαρεσκεια. Οι μετριοτητες που, σε τετοιες μεταβατικες περιοδους, αναλαμβανουν την καθοδηγηση του Κρατικου σκαφους, δεν σκεφτονται παρα ενα μονο πραγμα: πως θα αμυνθουν εναντια στην επερχομενη πανωλεθρια. Δεχομενοι επιθεσεις απο ολες τις πλευρες αμυνονται αμηχανα, ελισσονται, κανουν την μια γκαφα μετα την αλλη, και συντομα επιτυγχανουν στην αποκοπη του τελευταιου σκοινιου σωτηριας, βυθιζουν το κυρος της κυβερνησης στον χλευασμο που προκαλει η ιδια τους η ανικανοτητα.

Οι περιοδοι αυτοι απαιτουν την επανασταση. Αναδεικνυεται ως κοινωνικη αναγκαιοτητα, η ιδια η κατασταση ειναι επαναστατικη.

Οταν μελεταμε τα εργα των σπουδαιοτερων ιστορικων μας για την γεννηση και αναπτυξη των τεραστιων επαναστατικων σπασμων, ανακαλυπτουμε γενικα κατω απο τον τιτλο, “Η Αιτια της Επαναστασης”, την συγκλονιστικη εικονα της καταστασης την παραμονη των γεγονοτων. Η δυστυχια των ανθρωπων, η γενικη ανασφαλεια, τα προσβλητικα μετρα της κυβερνησης, τα οσμωδη σκανδαλα που αποκαλυπτουν ολες τις φαυλοτητες της κοινωνιας, οι νεες ιδεες που αγωνιουν να ερθουν στην επιφανεια και απορριπτονται απο την ανικανοτητα του προηγουμενου καθεστωτος,– τιποτα δεν παραλειπτεται. Εξεταζοντας αυτη την εικονα, καταληγει κανεις στην πεποιθηση πως η επανασταση ηταν πραγματι αναποφευκτη, και πως δεν υπηρχε αλλη διεξοδος απο τον δρομο της εξεγερσης.

Ας παρουμε, για παραδειγμα, την κατασταση πριν το 1789 οπως την περιγραφουν οι ιστορικοι. Μπορουμε σχεδον να ακουσουμε τον αγροτη που διαμαρτυρεται για τον φορο αλατιου, την δεκάτη, τις καταβολες στο φεουδο καθως και τον ορκο καρδιας για ανελεητο μισος εναντια στον φεουδαρχη βαρωνο, τον καλογερο, τον μονοπωλη, τον επιστατη. Μπορουμε σχεδον να δουμε τον πολιτη να θρηνει για την απωλεια των κοινοτικων του ελευθεριων και τις καταρες που εξαπολυει εναντια στον βασιλια. Οι ανθρωποι μεμφονται την βασιλισσα, εξαγριωνονται απο τις αναφορες στις υπουργικες αποφασεις, και κραυγαζουν συνεχως πως οι φοροι ειναι απαραδεκτοι, τα δημοσια προσοδα παραλογα, πως οι σοδειες ειναι μικρες και οι χειμωνες δυσκολοι, πως τα αποθεματα τους ειναι πολυτιμα και πως οι μονοπωλες ειναι αρπακτικα, πως ο δικηγορος του χωριου καταβροχθιζει τις σοδειες των χωρικων και πως ο χωροφυλακας του χωριου προσπαθει να παιξει τον ρολο ενος μικροπρεπους βασιλια, πως μεχρι και το ταχυδρομειο δεν ειναι οργανωμενο σωστα και πως οι υπαλληλοι του ειναι πολυ τεμπεληδες. Εν ολιγοις, τιποτα δεν δουλευει σωστα, διαμαρτυρονται ολοι. “Δεν μπορει να κρατησει για πολυ ακομα, θα τελειωσουν ασχημα”, κραυγαζουν παντου.

Αλλα, αναμεσα σε αυτην την πασιφιστικη γκρινια και την εξεγερση ή την ανταρσια, υφισταται μια τεραστια αβυσσος,–εκεινη η αβυσσος που, για το μεγαλυτερο μερος της υπαρξης της ανθρωποτητας, βρισκεται μεταξυ της λογικης και της πραξης, της σκεψης και της βουλησης, — της παρορμησης για δραση. Πως εχει γεφυρωθει αυτη η αβυσσος; Πως γινεται ανθρωποι που χθες μολις διαμαρτυρονταν σιωπηλα για το ριζικο τους ενω καπνιζαν τις πιπες τους, την επομενη στιγμη να χαιρετουν ταπεινα τον τοπικο φρουρο και τον χωροφυλακα που μολις εβριζαν,– πως γινεται και οι ιδιοι αυτοι ανθρωποι λιγες ημερες μετα να ειναι ικανοι να αρπαξουν τα δρεπανια και τα σιδερενια κονταρια τους για να επιτεθουν στο καστρο του αρχοντα που μεχρι χθες φανταζε τοσο υπεροχος; Ποιο ειναι το θαυμα που μεταμορφωνει σε μια ημερα αυτους τους ανδρες, που οι γυναικες τους δικαια αποκαλουσαν δειλους, σε ηρωες που πορευονται μεσα απο σφαιρες και μπαλλες κανονιων για την κατακτηση των δικαιωματων τους; Πως γινεται λεξεις, που τοσο συχνα λεγονται για να χαθουν στον αερα σαν αηχες κωδωνοκρουσιες, να μετατραπουν σε πραξεις;

Η απαντηση ειναι απλη.

Πραξη, η συνεχης δραση, ακαταπαυστα ανανεωμενη απο μειονοτητες που επιφερουν αυτον τον μετασχηματισμο. Κουραγιο, αφοσιωση, το πνευμα της θυσιας, ειναι εξισου μεταδοτικα οσο και η δειλια, η υποταγη και ο πανικος.

Ποιες μορφες θα παρει αυτη η δραση; Ολες οι μορφες,– πραγματι, οι διαφορετικοτερες μορφες, οπως οριζονται απο τις συνθηκες, την ιδιοσυγκρασια και τα διαθεσιμα μεσα. Μερικες φορες τραγικες, αλλες αστειευομενες, αλλα παντα τολμηρες. Καποιες φορες συλλογικη, καποιες αλλες σαφως ατομικη, αυτη η πολιτικη της πραξης δεν θα αμελησει κανενα απο τα πρόσφορα μεσα, κανενα γεγονος της δημοσιας ζωης, προκειμενου να διατηρηθει το πνευμα ζωντανο, ωστε να αναπαραχθει και να βρει την εκφραση της δυσαρεσκειας του, να προκαλεσει το μισος εναντια στους εκμεταλλευτες, να γελοιοποιησει την κυβερνηση και να εκθεσει την ανικανοτητα της, αλλα πανω απο ολα και παντα, με το πραγματικο παραδειγμα της, να αφυπνιζει το κουραγιο αναζωπυρωνοντας το πνευμα της εξεγερσης.

Οταν λοιπον προκυπτει μια επαναστατικη κατασταση σε μια χωρα, προτου το πνευμα της εξεγερσης εχει αφυπνισθει αρκετα στις μαζες ωστε να εκφραστει με βιαιες διαδηλωσεις στους δρομους ή με ανταρσιες και εξεγερσεις, ειναι η δραση που επιτυγχανει την αφυπνιση του αισθηματος ανεξαρτησιας των μειονοτητων και εκεινο το πνευμα θρασους χωρις τα οποια καμια επανασταση δεν μπορει να πραγματοποιηθει.

Θαρραλεοι ανθρωποι, ανικανοποιητοι απο τις λεξεις, που αναζητουν παντα τα μεσα για να τις μετατρεψουν σε πραξεις,– ανθρωποι ακεραιοι, για τους οποιους η δραση ειναι ενα με την ιδεα, για τους οποιους η φυλακη, η εξορια και ο θανατος ειναι προτιμοτερα απο μια ζωη αντιθετη προς τις αξιες τους,– αφοβες ψυχες που γνωριζουν πως ειναι αναγκαιο να τολμησουν προκειμενου να τα καταφερουν,– αυτοι οι μοναχικοι φυλακες που εισερχονται στην μαχη πολυ πριν το κανουν και οι μαζες που δεν ειναι αρκετα εξεγερμενες ωστε να σηκωσουν την σημαια της εξεγερσης και να πορευθουν, με τα οπλα στα χερια, ως την κατακτηση των δικαιωματων τους.

Μεσα στην δυσαρεσκεια, τις κουβεντες και τις θεωρητικες συζητησεις, μια ατομικη ή συλλογικη εξεγερσιακη ενεργεια μεσολαβει, συμβολιζοντας τις κυριαρχες φιλοδοξιες. Ειναι πολυ πιθανο ωστοσο πως αρχικα οι μαζες θα παραμεινουν αδιαφορες. Ειναι επισης πιθανο πως ενω θαυμαζουν το κουραγιο του ατομου ή της ομαδας που παιρνει την πρωτοβουλια, οι μαζες θα ακολουθησουν αρχικα εκεινους που ειναι συνετοι και προσεκτικοι, εκεινους που αυτοματα θα περιγραψουν την συγκεκριμενη ενεργεια ως “τρελη” και θα ισχυριστουν πως “αυτοι οι παλαβοι, αυτοι οι φανατικοι, διακινδυνευουν τα παντα.”

Τα εχουν υπολογισει ολα τοσο καλα, αυτοι οι συνετοι και προσεκτικοι ανθρωποι, ωστε το κομμα τους, επιδιωκοντας αργα τους στοχους του, σε εκατο χρονια, διακοσια, ίσως και τριακοσια, να καταφερουν να κατακτησουν τον κοσμο,– και τωρα, ξαφνικα, το αναπαντεχο παρεμβαινει! Το αναπαντεχο βεβαια ειναι αυτο ακριβως που δεν περιμεναν οι ιδιοι,– αυτοι οι συνετοι και τοσο προσεκτικοι! Οποιος διαθετει μια μικρη εστω γνωση της ιστοριας και ενα σχετικα καθαρο κεφαλι ξερει πολυ καλα απο την αρχη πως η θεωρητικη προπαγανδα για την επανασταση θα εκφραστει αναγκαστικα και μεσα απο την πραξη πολυ πριν την αποφαση των θεωρητικων πως εχει ερθει η στιγμη της δρασης. Ομως, οι προσεκτικοι αυτοι θεωρητικοι ειναι εξοργισμενοι με αυτους τους παλαβους, τους αφοριζουν, τους καταριουνται. Αλλα οι παλαβοι κερδιζουν την συμπαθεια, η μαζα των ανθρωπων επικροτει κρυφα το κουραγιο τους και ετσι βρισκουν μιμητες. Αναλογικα ως προς τους πρωτοπορους που γεμιζουν τις φυλακες και τις σωφρονιστικες αποικιες, αλλοι συνεχιζουν την δικη τους δουλεια. Οι παρανομες διαδηλωσεις, οι εξεγερσεις, η εκδικηση, πολλαπλασιαζονται.

Η αδιαφορια ειναι πλεον αδυνατη. Οσοι αρχικα δεν ρωτουσαν καν τι επιζητουσαν αυτοι οι “παλαβοι”, υποχρεωνονται να τους σκεφτουν, να συζητησουν τις ιδεες τους, να παρουν θεσεις υπερ ή κατα. Με ενεργειες που υποχρεωνουν την γενικη προσοχη, η νεα ιδεα εγγραφεται στα μυαλα των ανθρωπων κερδιζοντας νεους συντροφους. Μια τετοια ενεργεια θα μπορουσε, σε ελαχιστες μονο ημερες, να προκαλεσει περισσοτερη προπαγανδα απο χιλιαδες φυλλαδιων.

Αλλα πανω απο ολα, αφυπνιζει το πνευμα της εξεγερσης: εμπνεει την τολμη. Η παλια ταξη, με την υποστηριξη της αστυνομιας, των δικαστων, των χωροφυλακων και των στρατιωτων, φαινομενικα αδιαταρακτη, σαν το παλιο φρουριο της Βαστιλλης, που επισης εμοιαζε ατρωτο στα ματια των αοπλων ανθρωπων που ειχαν συγκεντρωθει κατω απο τα πανυψηλα τειχη της με τα οπλισμενα κανονια. Ομως συντομα εγινε φανερο πως η κατεστημενη ταξη δεν διαθετει πραγματικα την δυναμη που ολοι νομιζαν. Μια θαρραλεα ενεργεια ηταν αρκετη για να αναστωθει σε λιγες μολις ημερες ολοκληρη η κυβερνητικη μηχανη, για τρεμουλιασει ο κολοσσος. Μια ακομη εξεγερση που προκαλεσε την αναταραχη σε μια ολοκληρη πολιτεια, και ο στρατος, μεχρι τωρα παντα τοσο επιβλητικος, εχει υποχωρησει απο μια φουχτα χωρικων οπλισμενων με ξυλα και πετρες. Οι ανθρωποι διαπιστωνουν πως το τερας δεν ειναι τοσο φρικτο οσο νομιζαν και αρχιζουν αμυδρα να καταλαβαινουν πως μερικες δυναμικες ενεργειες θα ειναι αρκετες για να προκαλεσουν την καταρρευση του. Γεννιεται η ελπιδα στις καρδιες τους, και ας θυμομαστε πως αν ειναι η απογνωση που οδηγει συχνα τους ανθρωπους στην εξεγερση, ειναι παντα η ελπιδα, η ελπιδα της νικης, που γεννα τις επαναστασεις.

Η κυβερνηση αντιστεκεται, και ειναι βαρβαρη στην καταστολη της. Αλλα, αν ως τωρα οι διωξεις σκοτωναν την ενεργεια των καταπιεσμενων, τωρα πια, σε περιοδους ενθουσιασμου, προκαλουν το αντιθετο αποτελεσμα. Εμπνεουν νεες εξεγερσιακες ενεργειες, ατομικες και συλλογικες, οδηγουν τους επαναστατες στον ηρωισμο, και με αμεση ακολουθια οι ενεργειες αυτες εξαπλωνονται, γενικευονται, εξελισσονται. Το επαναστατικο κομματι δυναμωνει απο στοιχεια πως ως τωρα ηταν εχθρικα ή και αδιαφορα. Η γενικη αποσυνθεση διεισδυει στο εσωτερικο της κυβερνησης, την αρχουσα ταξη, τους προνομιουχους. Καποιοι απο αυτους προτεινουν την αντισταση μεχρι τελους, καποιοι προτιμουν τις παραχωρησεις, αλλοι παλι φτανουν τοσο μακρια ωστε να ανακοινωσουν πως ειναι ετοιμοι να αποκηρυξουν προσωρινα τα προνομια τους, προκειμενου να καλοπιασουν το πνευμα της εξεγερσης, ελπιζοντας πως θα κυριαρχησουν ξανα αργοτερα. Η ενοτητα μεταξυ της κυβερνησης και των προνομιουχων ταξεων διαλυεται.

Οι αρχουσες ταξεις μπορει επισης να επιχειρησουν να βρουν ασφαλεια στην βαρβαρη αντιδραση. Αλλα ειναι αργα πια, η μαχη εχει μολις αρχισει να γινεται πικρη, τρομακτικοτερη, και η επανασταση που εγκυμονειται πιο αιματηρη απο ποτε. Απο την αλλη πλευρα ομως, η ελαχιστοτερη των παραχωρησεων εκ μερους των κυβερνητικων ταξεων, μιας και καταφτανουν πολυ αργα, επειδη εχουν εμποδιστει απο τον αγωνα, το μονο που καταφερνουν ειναι να προκαλεσουν την ακομα μεγαλυτερη αφυπνιση του επαναστατικου πνευματος. Οι απλοι ανθρωποι, που ως τωρα θα ικανοποιουνταν με την μικροτερη παραχωρηση, παρατηρουν τωρα πως ο εχθρος παραπαιει, προβλεπουν την επικρατηση τους, νιωθουν το κουραγιο τους να μεγαλωνει, και οι ιδιοι ανθρωποι που ηταν ως τωρα τσακισμενοι απο την δυστυχια με μοναδικη ικανοποιηση τον κρυφο αναστεναγμο, σηκωνουν τωρα τα κεφαλια τους και πορευονται προς την κατακτηση του καλυτερου μελλοντος.

Τελικα η επανασταση ξεσπα, τοσο τρομακτικη οσο και οι πικροι αγωνες που ειχαν προηγηθει.

Η κατευθυνση που θα παρει εξαρταται αναμφιβολα απο το συνολο των διαφορων συνθηκων που θα καθορισουν τον ερχομο του κατακλυσμου. Αλλα θα μπορουσε να προβλεφθει εκ των προτερων, συμφωνα με την ενταση της επαναστατικης δρασης που ειχε προηγηθει στα διαφορα ριζοσπαστικα κομματια. Καποιο απο αυτα μπορει να εχει αναπτυξει τις θεωριες που το καθοριζουν και το προγραμμα που επιθυμει να πραγματοποιησει με μεγαλυτερη σαφηνεια. Μπορει να το εχει προπαγανδισει, ρητα και εντυπα. Αλλα μπορει και να μην εχει εκφρασει τις προσδοκιες του ανοικτα, στον δρομο, με ενεργειες που ενσαρκωνουν την σκεψη που εκπροσωπουν. Εχει κανει ελαχιστα, ή δεν εχει κανει τιποτα εναντια στους βασικους εχθρους του, δεν εχει επιτεθει στους θεσμους που θελει να καταστρεψει, η δυναμη του βρισκεται στην θεωρια, οχι στην πραξη. Εχει συμβαλλει ελαχιστα στην αφυπνιση του εξεγερσιακου πνευματος, ή και εχει αμελησει να κατευθυνει αυτο το πνευμα εναντια σε εκεινες ειδικα τις συνθηκες που θελει να χτυπησει την ωρα της επαναστασης. Ολα αυτα με αποτελεσμα να ειναι το κομματι αυτο λιγοτερο γνωστο. Οι προσδοκιες του δεν εχουν επιβεβαιωθει καθημερινα και συνεχως απο αναλογες δρασεις και την λαμψη που θα φτασει ως την πιο απομακρη καλυβα, δεν εχουν αγγιξει ικανοποιητικα την συνειδηση των ανθρωπων, δεν εχουν ταυτιστει με το πληθος και τον δρομο, δεν βρηκαν ποτε την απλη τους εκφραση σε ενα δημοφιλες συνθημα.

Οι πιο δραστηριοι συγγραφεις ενος τετοιου κομματιου θεωρουνται απο τους αναγνωστες τους ως στοχαστες ιδιαιτερης αξιας, αλλα δεν διαθετουν την φημη ή την ικανοτητα των ανθρωπων της δρασης. Και την ημερα που το πληθος θα κατακλυσει τους δρομους θα προτιμησουν να ακολουθησουν την συμβουλη εκεινων που εχουν λιγοτερο πρακτικες ιδεες και λιγοτερες προσδοκιες, αλλα τους οποιους γνωριζουν καλυτερα επειδη τους εχουν δει να δρουν.

Το κομματι που εχει πραγματοποιησει την περισσοτερη επαναστατικη προπαγανδα και εχει επιδειξει το περισσοτερο εξεγερσιακο πνευμα και τολμη θα εισακουστει την ημερα που η δραση θα ειναι απαραιτητη, και θα πορευτει πρωτο προκειμενου η επανασταση να γινει πραγματικοτητα. Αλλα αυτο το κομματι που δεν ειχε το κουραγιο να εκφραστει μεσα απο επαναστατικες πραξεις, ουτε και αρκετα ισχυρη κινητηρια βουληση ωστε να εμπνευσει ανθρωπους και ομαδες ως το συναισθημα της απαρνησης, στην ακαταμαχητη επιθυμια να θεσουν τις ιδεες τους σε εφαρμογη,–(αν αυτη η επιθυμια ειχε υπαρξει ποτε θα ειχε εκφραστει στην δραση πολυ πριν οι μαζες των ανθρωπων ενωθουν με την εξεγερση)—και που δεν γνωριζουν πως να κανουν την σημαια τους δημοφιλη και τις προσδοκιες τους απτες και κατανοητες,– αυτο το κομματι θα εχει ελαχιστες πιθανοτητες πραγματοποιησης εστω και μικρου μερους του προγραμματος του. Θα παραγκωνιστει απο αλλα δραστηρια κομματια.

Αυτα ειναι τα διδαγματα απο την ιστορια των περιοδων που προηγηθηκαν επαναστασεων. Η επαναστατικη μπουρζουαζια το κατανοησε αυτο απολυτα,– και δεν περιφρονησε κανενα μεσο προκλησης προκειμενου να αφυπνισει το πνευμα της εξεγερσης οταν αυτο επιχειρησε να συνθλιψει την μοναρχικη ταξη. Ο Γαλλος χωρικος του δεκατου ογδοου αιωνα καταλαβαινε ενστικτωδως οτι επροκειτο για ζητημα καταργησης των φεουδαρχικων δικαιωματων, και η Διεθνης εδρασε συμφωνα με τις ιδιες αρχες οταν προσπαθησε να αφυπνισει το πνευμα της εξεγερσης μεταξυ των εργατων στις πολεις και να το κατευθυνει εναντια στον φυσικο εχθρο εκεινου που εργαζεται για τον μισθο—τον μονοπωλη των μεσων παραγωγης και των πρωτων υλων.