Η πραγματική ενότητα της Διεθνούς […] είναι μέσα στις κοινές προσδοκίες και μέσα στο αυθόρμητο κίνημα των λαϊκών μαζών όλων των χωρών, και όχι μέσα σε μια κάποια κυβέρνηση, ούτε σε μία ομοιόμορφη πολιτική θεωρία, επιβεβλημένη από ένα Γενικό Συνέδριο σε αυτές τις μάζες.

Η Α’ Διεθνής των Εργατών συγκροτήθηκε, στο Λονδίνο, κατά τη συνάντηση του Sant-Martin’s Hall στις 29 Σεπτεμβρίου 1864. Το πρώτο Συνέδριό της έγινε στην Γενεύη από της 3 έως 8 Σεπτεμβρίου 1866. Απουσία του Μαρξ, η επιρροή των Γάλλων προυντονιστών είναι κυρίαρχη· αυτοί οι τελευταίοι βλέπουν στην εξάπλωση της αμοιβαιότητας (mutuellisme) το «κλειδί» για τη εργατική χειραφέτηση, επιδιώκουν να θεμελιώσουν την αλλαγή με την οργάνωση ενός συστήματος αμοιβαίας και δωρεάν πίστωσης, αρνούνται να καταστρέψουν την υπάρχουσα κοινωνία με απεργίες ή την επανάσταση, αλλά θέλουν μόνο να την μεταρρυθμίσουν.

Στο Συνέδριο της Λοζάνης (2-8 Σεπτεμβρίου 1867), οι προυντονιστές αναγνωρίζουν ότι η κοινωνική χειραφέτηση των εργατών είναι αξεχώριστη από την πολιτική τους χειραφέτηση. Αλλά στη Γαλλία, οι στρατευμένες διώξεις κατ’ απαίτηση της εξουσιαστικής κυβέρνησης κατά του παρισινού τομέα της Διεθνούς, προεδρεύοντας του Tolain, τελειώνουν με τη διάλυση της Παρισινής Επιτροπής. Ο Ευγένιος Βαρλέν (Varlin), εκλεγμένος στο δεύτερο διοικητικό συμβούλιο του γαλλικού τομέα, προσχώρησε στις αντιλήψεις των αντικρατικών κολεκτιβιστών ή αλλιώς μη αυταρχικών κομμουνιστών. Η επιρροή του υποσκέλισε έκτοτε τις θέσεις περί αμοιβαιότητας του Tolain.

Στο Συνέδριο των Βρυξελλών (6-13 Σεπτεμβρίου 1868), οι εκπρόσωποι αναγνωρίζουν την απεργία ως ένα αναγκαίο και νόμιμο όπλο, όπως μία αναγκαιότητα στην περίπτωση που ένας πόλεμος θα ερχόταν να ξεσπάσει ανάμεσα στις διάφορες χώρες. Οπαδοί της ατομικής ιδιοκτησίας, εγγυημένης από την ελευθερία των πολιτών, οι προυντονιστές προσχωρούν στην ιδέα της κολεκτιβοποίησης των γαιών και των μέσων μεταφοράς.
Το Συνέδριο της Βασιλείας (5-12 Σεπτεμβρίου 1869) επικυρώνει τις προηγούμενες διαβεβαιώσεις. Είναι η παρακμή του προυντονισμού ή η άλωση της συνείδησης των προυντονιστών, όντες από εδώ και στο εξής πεπεισμένοι για το αναπόφευκτο σύνδεσμο ανάμεσα στην κοινωνική και πολιτική επανάσταση. Το Συνέδριο καλεί τελικά τους εργάτες να επιδοθούν ενεργά στη δημιουργία συνδέσμων αντίστασης μέσα στα διάφορα σώματα των επαγγελμάτων. Αυτοί οι σύνδεσμοι αντίστασης ή συνδικάτα είναι ωστόσο για τον Ευγένιο Βαρλέν ένας μοχλός, μια μέθοδος εκπαίδευσης, ένα σχολείο αγώνα προς την Επανάσταση.

Οι ιδέες του Μαρξ, λοιπόν, φέρνουν την Επανάσταση κατά κάποιο τρόπο. Οι κύριοι Παρισινοί έχουν το κεφάλι τους γεμάτο από τις πιο κενές φράσεις του Προυντόν· μιλούν για επιστήμη και δεν ξέρουν τίποτα. Ωστόσο η σύγκρουση αυταρχικού κολεκτιβισμού και αναρχίζουσας αμοιβαιότητας στρέφεται προς το παρόν σε μονομαχία ανάμεσα στους Μάρξ και Μπακούνιν.

Μπακούνιν, ο επαναστάτης

Ο Μπακούνιν και η επανάσταση σμίγουν, είπαν. Οι αναρχικοί τον επικαλούνται, έγραψαν. Και ο Kaminski έχει αναμφίβολα δίκαιο όταν επιβεβαιώνει: Υπάρχουν χωρίς αμφιβολία λίγοι άνθρωποι που έγιναν αναρχικοί μόνο και μόνο επειδή διάβασαν τα έργα του Μπακούνιν (αντίθετα από τους μαρξιστές για τους οποίους η γνώση του δόγματος του Μάρξ είναι συχνά πρωταρχική). Οι αναρχικοί τον συναντούν στο δρόμο τους, δεν έχουν ανάγκη να αφεθούν να πειστούν από αυτόν, αναγνωρίζονται αμέσως σε αυτόν. Βρίσκουν σε αυτόν το ιδανικό τους. Ο άνθρωπος της δράσης που είναι διαρκώς σε δράση. Και να ο πρόδρομός τους! Η ιστορία της συνάντησης ενός αναρχικού με τον Μπακούνιν, νεκρό ή ζωντανό, είναι πάντα η ίδια. Είναι ένας κεραυνοβόλος έρωτας. Η θεωρητική σύμπτωσή τους δεν είναι παρά μεταγενέστερη. Πράγματι, η βιογραφία του Μπακούνιν αποκαλύπτει την ιστορία μιας δύναμης της φύσης λίγο κοινής.

Ο Μιχαήλ Μπακούνιν, γεννημένος στις 8 Μαΐου 1814, είναι το τρίτο παιδί μιας οικογένειας φιλελευθέρων Ρώσων αριστοκρατών που έχουν αποσυρθεί στους ιδιωτικούς τους χώρους (κτήματα και λοιπή ιδιοκτησία τους) μετά την αποτυχία του δεκεμβριανού κινήματος του 1825. Ο πατέρας του, άρχοντας που βασιλεύει σε χίλιες «ψυχές», τον στέλνει στην Σχολή Πυροβολικού της Αγίας Πετρούπολης. Αφού απολύθηκε από το στρατό, πηγαίνει στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας, συνδέεται με τους δυτικούς και τους σλαβόφιλους, διαβάζει Φίχτε, Καντ και Χέγκελ, ενώ διατηρεί για την αδερφή του Τατιάνα έναν παθιασμένο έρωτα. Σε ηλικία 26 ετών, φεύγει για το Βερολίνο για να προετοιμαστεί για την καριέρα του ως καθηγητή πανεπιστημίου. Η γερμανική φιλοσοφία τού φανερώνει το πρόσωπο της επανάστασης και έτσι τον ίδιο του το προορισμό. Το 1842, βρίσκεται στην Δρέσδη, συνδέεται με την σαξονική αριστοκρατία, διαβάζει τους Γάλλους κοινωνιστές (σοσιαλιστές) θεωρητικούς. Υπό αστυνομική παρακολούθηση, περνά στην Ελβετία, σταματά για λίγο στη Ζυρίχη και τη Βέρνη, αλλά, πάντα παρακολουθούμενος, πηγαίνει στο Βέλγιο και έπειτα στο Παρίσι όπου εγκαθίσταται τον Ιούλιο του 1844. Εκεί συναναστρέφεται τους δημοκράτες και τους σοσιαλιστές, συζητά νύχτες ολόκληρες με τον Προυντόν, εκδηλώνεται δημόσια αλληλέγγυος των σκλαβωμένων Πολωνών και ενάντια στο τσαρικό καθεστώς και αρνείται εντελώς και φυσικότατα να υπακούσει στο Διάταγμα του Τσάρου που τού παραγγέλλει να επιστρέψει στη Ρωσία.
1848! Η Επανάσταση ξεσπά παντού στην Ευρώπη. Στο Παρίσι, ο Μπακούνιν αναλώνεται σε όλα τα μέτωπα. Τι άνδρας! Τι άνδρας! λέει ο διοικητής της Αστυνομίας, Candiere. Την πρώτη μέρα της επανάστασης, τα κάνει όλα απλώς θαυμάσια, αλλά τη δεύτερη θα έπρεπε να τον τουφεκίσουν. Πραγματικά, μέσα στην επανάσταση, σε αυτή τη γιορτή χωρίς αρχή και τέλος, ο Μπακούνιν είναι σαν μεθυσμένος, βλέποντας όλον τον κόσμο και μη βλέποντας κανέναν. Ενθουσιασμός, μέθη…

Διαύγεια, επίσης, γιατί ο Μπακούνιν καταλαβαίνει ότι αν η βασιλεία δεν εξαφανιστεί ολοκληρωτικά από την επιφάνεια της Ευρώπης, η Επανάσταση θα πεθάνει.

Οδοφράγματα και φυλακή

Ο Μπακούνιν υποθάλπει, λοιπόν, το σχέδιο εξέγερσης της Πολωνίας. Ευτυχισμένη που ξεφορτώθηκε ένα τέτοιο πρόσωπο, η γαλλική κυβέρνηση τού έδωσε δύο χιλιάδες φράγκα. Μόνος με την επαναστατική του φλόγα, ο Μπακούνιν φεύγει λοιπόν προς την Ανατολή. Στην Γερμανία συναντά τον Καρλ Μαρξ. Παρακολουθούμενος από την πρωσική αστυνομία, πηγαίνει στη Βοημία, όπου ελπίζει να εξεγείρει το στρατό που είχε μείνει πιστός στον αυτοκράτορα της Αυστρίας. Μάταιες ελπίδες. Οι στρατιές του στρατηγού Windischgraetz σπάνε τα οδοφράγματα της Βιέννης και της Πράγας, όπου ο Μπακούνιν νικήθηκε, αφού πολέμησε γενναία.

Οι αποτυχίες του, ωστόσο, δεν τον κατέβαλαν και όχι περισσότερο οι διαδιδόμενες συκοφαντίες από την «Neue Rheinische Zeitung» («Νέα Εφημερίδα του Ρήνου»), εφημερίδα του Μαρξ, που υπεδείκνυε τον Μπακούνιν ως πράκτορα πουλημένο στη Ρωσία· συκοφαντίες που η σύνταξη θα πρέπει, εξάλλου, να διαψεύσει λίγο αργότερα. Διωγμένος από την Πρωσία και τη Σαξονία, ο Μπακούνιν δημοσιεύει το περίφημο Κάλεσμα στους Σλάβους, πρώτο ντοκουμέντο που προεικονίζει το Σύνταγμα των μη ρωσικών κρατών των Σλάβων, ενώ ο Ένγκελς και ο Μαρξ επιβεβαιώνουν ακόμη: Λαοί που ποτέ δεν είχαν ιστορία […] που δεν έχουν ζωτικότητα, δεν θα φτάσουν ποτέ σε μια οποιαδήποτε ανεξαρτησία.

Αρχές Μαΐου 1849, στη Δρέσδη, χτίζουν οδοφράγματα για να σταματήσουν τους Πρώσους. Στο πλευρό του Ρίχαρντ Βάγκνερ είναι ο Μπακούνιν, για άλλη μια φορά με τους εξεγερθέντες. Ο τίτλος του, του παλιού αξιωματικού, τού δίνει μια θέση στο επαναστατημένο κράτος. Αλλά ο ρομαντισμός δεν μπορεί να επιτύχει και πολλά απέναντι στα σκληραγωγημένα στρατεύματα του Φρειδερίκου-Γουλιέλμου. Οι Πρώσοι συλλαμβάνουν τον Μπακούνιν, τον καταδικάζουν σε θάνατο, τον εκδίδουν στους Αυστριακούς, που τον προορίζουν για την κρεμάλα, αλλά τον στέλνουν τελικά στους Ρώσους (Μάιος 1851).

Να ’τος σε ηλικία 37 ετών, αιχμάλωτος του τσάρου Νικολάου 1ου. Κλεισμένος στο παλιό οχυρό «Πέτρος και Παύλος» στην Αγία Πετρούπολη, βλέπει να μπαίνει δύο μήνες αργότερα στο κελί του ο κόμης Orloff, υπουργός Εσωτερικών. Ο επισκέπτης προτρέπει τον φυλακισμένο να απευθύνει μια γραπτή ομολογία στον τσάρο. Ύστερα από περίσκεψη, ο Μπακούνιν δέχεται και έπειτα συντάσσει ένα μακροσκελές και περίεργο κείμενο· οι φράσεις περί ταπείνωσης μπροστά στην Αυτοκρατορική Μεγαλειότητά σας, την Περιχαρή Μεγαλειότητα ανακατεύονται με τις περιγραφές μιας φοβισμένης Ρωσίας, όπου όλα δεν είναι παρά καταπίεση και με την διήγηση της επαναστατικής εποποιίας διαμέσου της Ευρώπης.

Αυτή η προσποιητή μεταμέλεια δεν είχε πιθανότατα σκοπό παρά να εξασφαλίσει το τέλος της φρικτής απομόνωσης στην οποία ο Μπακούνιν είχε περιέλθει. Τον Φεβρουάριο του 1857, ο Αλέξανδρος καταδέχεται να μετατρέψει την φυλάκιση σε ισόβια εξορία στην Σιβηρία. Ο αιχμάλωτος μένει εκεί τέσσερα χρόνια, διαφεύγει προς την Ιαπωνία, μετά στο Σαν Φρανσίσκο και τη Νέα Υόρκη. Τέλος του Δεκεμβρίου του 1861, βρίσκεται στο Λονδίνο, κοντά στον παλαιό του φίλο, τον συγγραφέα Αλέξανδρο Χέρτσεν, που κυκλοφορεί το περίφημο περιοδικό «Kolokol» («Η Καμπάνα») που προέβλεπε ένα ρεπουμπλικανικό και σοσιαλιστικό καθεστώς. Και αρχίζουν πάλι οι περιπέτειες!

Το 1863, ο Μπακούνιν πηγαίνει στη Σουηδία με την ελπίδα να κερδίσει την εξέγερση που βράζει στην Πολωνία. Μετά την αποτυχία και αυτής της τελευταίας, εγκαθίσταται στην Ιταλία και φαντάζεται ένα σχέδιο ριζικής επανάστασης. Τον Σεπτέμβριο του 1868, ιδρύει την Διεθνή Συμμαχία της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, που διαβεβαιώνει ότι θέλει «πριν από όλα την οριστική και ολοκληρωτική κατάργηση των τάξεων και την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ισότητα των ατόμων των δύο φύλων». Οι αδελφοί Reclus, Jules Guesde, Benoit Malon, Ferdinand Buisson, Victor Dave, Alfred Naquet, James Guillaume… είναι μέλη αυτής της Συμμαχίας που αναγνωρίζει ότι όλα τα πολιτικά και αυταρχικά κράτη που υπάρχουν αυτή τη στιγμή θα πρέπει να εξαφανιστούν μέσα στην παγκόσμια ένωση των ελεύθερων ομοσπονδιών τόσο των γεωργικών όσο και των βιομηχανικών.

Από τον Ιούλιο του 1868, ο Μπακούνιν εντάσσεται στη Διεθνή Ένωση των Εργατών ως μέλος της Κεντρικής Οργάνωσης της Γενεύης. Στις 28 Ιουλίου 1869, το Γενικό Συμβούλιο του Λονδίνου αναγνωρίζει ως μέλος την οργάνωση της Συμμαχίας της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γενεύης.

Αυτή η ένταξη (και ο Μάρξ το προαισθανόταν) δεν μπορούσε παρά να αναζωπυρώσει τις διαμάχες που είχαν ήδη εκδηλωθεί ανάμεσα στους μαρξιστές και προυντονιστές.

Οι ιδέες

Όλες οι αντιλήψεις περί αναρχισμού συνοψίζονται στον Μπακούνιν σε μια λέξη: Ελευθερία.

Βέβαια, η ολοκληρωτική καταστροφή της υπάρχουσας κοινωνίας είναι η πρώτη πράξη για να θεμελιώσουν τον καινούργιο κόσμο. Βέβαια, η μόνη μορφή οργάνωσης είναι η ελεύθερη ομοσπονδία των κοινοτήτων, των περιοχών, των χωρών και των λαών. Αλλά η Ελευθερία δεν θα υπέμενε καμία παρέκκλιση. Μια επαναστατική δικτατορία, ακόμα και προσωρινή, δεν μπορεί λοιπόν να προβλεφθεί. Θεωρητικός της θετικής αναρχίας, ο Μπακούνιν απορρίπτει εντελώς κάθε εξουσία ως την κάθε δικαιοδοσία: Απορρίπτουμε κάθε νομοθεσία, κάθε εξουσία και κάθε προνομιούχα, αναγνωρισμένη, επίσημη και νόμιμη ακόμα επιρροή που προέρχεται από παγκόσμια ψηφοφορία πεπεισμένοι ότι δεν θα μπορούσε να στραφεί ποτέ παρά προς όφελος μιας κυρίαρχης και εκμεταλλεύτριας μειοψηφίας, ενάντια στα συμφέροντα της απέραντης υποδουλωμένης πλειοψηφίας.

Να γιατί ο Μπακούνιν δεν διστάζει να γράψει: Η πραγματική ενότητα της Διεθνούς […] είναι μέσα στις κοινές προσδοκίες και μέσα στο αυθόρμητο κίνημα των λαϊκών μαζών όλων των χωρών, και όχι μέσα σε μια κάποια κυβέρνηση, ούτε σε μία ομοιόμορφη πολιτική θεωρία, επιβεβλημένη από ένα Γενικό Συνέδριο σε αυτές τις μάζες.

Αναρωτιέμαι πώς αυτός (ο Μαρξ), κάνει για να μην βλέπει τίποτε άλλο παρά την ίδρυση μιας παγκόσμιας συλλογικής δικτατορίας που θα έκανε κατά κάποιο τρόπο το έργο ενός αρχιμηχανικού της παγκόσμιας επανάστασης, που ρυθμίζει και κατευθύνει το επαναστατικό κίνημα των μαζών σε όλες τις χώρες όπως κατευθύνει κανείς μια μηχανή, πως η ίδρυση μιας παρόμοιας δικτατορίας θα αρκούσε σε αυτόν μόνο για να σκοτώσει την επανάσταση, για να παραλύσει και να διαστρεβλώσει όλα τα κινήματα.

Η ελευθερία απαιτεί λοιπόν την πάλη ενάντια σε κάθε εξουσία: κρατική, θρησκευτική, πνευματική, ηθική, οικονομική, κοινωνική, στρατιωτική.

● Τι αναπαριστά το Κράτος; Η απάντηση του Μπακούνιν είναι καθαρή: Το σύνολο των αρνήσεων των ατομικών ελευθεριών όλων των μελών του· ή καλύτερα αυτό των θυσιών, που όλα τα μέλη του κάνουν, εγκαταλείποντας ένα τμήμα της ελευθερίας τους προς όφελος του γενικού καλού […]. Λοιπόν, εκεί όπου αρχίζει το Κράτος, η ατομική ελευθερία σταματά και αντίστροφα […]. Το Κράτος υπήρξε πάντα η κληρονομιά μιας κάποιας προνομιούχας τάξης: ιερατική τάξη, αριστοκρατική τάξη, αστική τάξη, γραφειοκρατική τάξη […]. Το Κράτος είναι η εξουσία, η κυριαρχία και η οργανωμένη δύναμη των κατεχόντων τάξεων και δήθεν φωτισμένες στις μάζες.

● Ο Θεός. Αυτός που θέλει να λατρεύει τον θεό οφείλει, χωρίς να χάνεται σε παιδαριώδεις ψευδαισθήσεις, να αποκηρύξει γενναία την ελευθερία του και την ανθρωπότητά του. Ποια είναι πράγματι η έννοια της θρησκείας; Η απάντηση είναι καθαρή: η εξασθένιση, η εκμηδένιση, η εξάρτηση – συστηματικές και απόλυτες – της ανθρωπότητας προς όφελος της θεότητας.

● Η Ελευθερία απαιτεί, επίσης, την ισότητα και τη δικαιοσύνη. Ταιριάζει, λοιπόν, να εργαζόμαστε για το θρίαμβο μιας κοινωνικής οργάνωσης που εγγυάται σε κάθε ανθρώπινο ον, άνδρα ή γυναίκα, ευτυχισμένες και εύκολες συνθήκες ύπαρξης, εκπαίδευσης, ευδαιμονίας. Ειρηνικά μέσα δεν θα μπορέσουν να νικήσουν το συνασπισμό των προνομίων και των συμφερόντων· η πολιτική δράση λοιπόν δεν μπορεί να προβλεφθεί. Αν είναι αλήθεια ότι οι πιο μανιασμένοι επαναστατημένοι, όταν βρέθηκαν στη μάζα των κυβερνωμένων, γίνονται υπερβολικά μετριοπαθείς συντηρητικοί οι οποίοι μόλις ανέβασαν στην εξουσία μια εκλεγμένη βουλή, ένα αστικό κοινοβούλιο καταδικάζεται να μην ξανακάνει άλλο πράγμα παρά να νομοθετεί τη σκλαβιά του λαού και να ψηφίζει όλα τα μέτρα που θα έχουν στόχο να διαιωνίσουν τη μιζέρια και την άγνοιά του.

Πρέπει έτσι να δεχτούμε την επαναστατική οδό, να οργανώσουμε την επανάσταση που δεν θα μπορέσει να γίνει σε τελευταία ανάλυση παρά από τον λαό, επανάσταση η πυρκαγιά της οποίας πρέπει να πυρπολήσει όλα τα Κράτη του κόσμου, επανάσταση κατά κάποιο τρόπο φυσική καθώς ο μύθος του Αδάμ και της Εύας διδάσκει ότι στη διαφορά των άλλων ζώων ο άνθρωπος είναι προικισμένος με δύο πολύτιμες ικανότητες: την ικανότητα του σκέπτεσθαι και την ικανότητα, την αναγκαιότητα του επαναστατείν.

Η επιρροή του Μπακούνιν

Η αντίθεση των κολεκτιβιστών, οπαδών της συλλογικής ιδιοκτησίας, και αυτών της αμοιβαιότητας, οπαδών της ατομικής ιδιοκτησίας και του ελεύθερου συνεταιρισμού υπό συμβατική και ομοσπονδιακή μορφή, αυτή η αντίθεση βρίσκεται ενισχυμένη με την εγγραφή του Μπακούνιν στη Διεθνή.

Στο Συνέδριο της Βασιλείας 1869, το σύνολο σχεδόν των εκπροσώπων, από τους οποίους και ο Μπακούνιν, εξέφρασε την προτίμησή του στη συλλογική ιδιοκτησία. Αλλά δύο διακριτά ρεύματα σχηματίζονται: το ένα, εκπροσωπούμενο από τους Άγγλους, Γερμανούς και γερμανόφωνους Ελβετούς σοσιαλιστές, διαλέγει, με τον Μαρξ, τον κομμουνισμό του κράτους, τουλάχιστον προσωρινά. Το άλλο συγκεντρώνει τους Βέλγους, με τον Cesar de Paepe, τους Ισπανούς, μια μεγάλη μερίδα των Γάλλων, γύρω από τον Ευγένιο Βαρλέν και τους γαλλόφωνους Ελβετούς με τον Μπακούνιν. Αυτή η δεύτερη ομάδα διεκδικεί τώρα τον τίτλο των κολεκτιβιστών για να διαφοροποιηθεί από τους κομμουνιστές. Ένα δεύτερο σημείο διαφοροποιεί τις δυο ομάδες: Το πώς να οργανώσουν την Διεθνή. Οι κομμουνιστές εκθειάζουν το στήσιμο ενός στενού συγκεντρωτισμού και οι κολεκτιβιστές διεκδικούν την πλήρη αυτονομία των οργανώσεων.

Η επιρροή του Μπακούνιν διαδίδεται σταθερά σε όλες τις ιταλικές οργανώσεις. Τα ταξίδια του με τη συντροφιά της Αντωνίας, της συζύγου του (παντρεύτηκαν στην Σιβηρία), τον οδήγησαν στη Φλωρεντία, τη Νάπολη και το νησί Ίσκια. Ένας από τους συντρόφους του, ο Giuseppe Fanelli, παλιός γαριβαλδινός, ιδρύει στην Ισπανία τις οργανώσεις της Βαρκελώνης και της Μαδρίτης.

Αλλά είναι, κυρίως, στην περιοχή του Ελβετικού Ιούρα που οι ιδέες του Μπακούνιν βρίσκουν μια ευνοϊκή ηχώ. Το κοινωνικό ζήτημα είναι ιδιαίτερα οξύ στο καντόνι του Νωσατέλ, όπου η ωρολογοποιεία εξασφαλίζει μια όχι επικερδή εργασία στους τεχνίτες των πόλεων του, Chaux-de-Fonds, du Locle, de Saint-Imier. Ο Constantin Meuron, αφού δραπέτευσε από ένα πρωσικό οχυρό, αλλά και ο Τζέιμς Guillaume, ασκούν εκεί, λοιπόν, μια όχι αμελητέα επιρροή. Ανάμεσα στον Guillaume και τον Μπακούνιν συνάπτεται πολύ γρήγορα μια στενή φιλία.

Αλλά, στη Γενεύη, η οργάνωση της Συμμαχίας της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας που ιδρύθηκε από τον Μπακούνιν, δεν μπόρεσε να αναγνωριστεί στους κόλπους της Ομοσπονδίας των γαλλόφωνων οργανώσεων, αν και το γενικό συμβούλιο της Διεθνούς δέχτηκε τελικά την ένταξή του. Στις 4 Απριλίου 1870, το τοπικό Συνέδριο του Chaux-de-Fonds ή αλλιώς Συνέδριο της γαλλόφωνης Ομοσπονδίας, βλέπει να σημειώνεται μια διάσπαση ανάμεσα στους μειοψηφικούς, δηλαδή τους εχθρούς της Συμμαχίας στη Γενεύη, και τους πλειοψηφικούς ή τις οργανώσεις του Ιούρα που υποστηρίζουν την Συμμαχία και αποτελούν από τότε μαζί με αυτή, μια σχισματική (αποστασιοποιημένη) Ομοσπονδία που θα πάρει την άνοιξη του 1871 το όνομα Ομοσπονδία του Ιούρα.
Οι σχισματικοί (dissidente) αντιτίθενται στους μειοψηφικούς σε ένα ουσιαστικής σημασίας ζήτημα: Είναι ή όχι η πολιτική δράση μέσο χειραφέτησης; Θεωρώντας ότι κάθε συμμετοχή της εργατικής τάξης στην αστική κυβερνητική πολιτική δεν μπορεί να έχει άλλα αποτελέσματα εκτός από την ισχυροποίηση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, που θα παρέλυε την σοσιαλιστική επαναστατική δράση του προλεταριάτου, οι Ιουρασιανοί αρνούνται να αντιμετωπίσουν τον κοινωνικό μετασχηματισμό μέσω των εθνικών πολιτικών μεταρρυθμίσεων και θέλουν να δημιουργήσουν τις ομοσπονδίες εργατικών σωματίων.

Από τις 17 έως τις 23 Σεπτεμβρίου 1871, το Συνέδριο του Λονδίνου αποφασίζει ότι η πολιτική δράση αποτελεί υποχρέωση και καλεί τους μπακουνιστές σχισματικούς του Ιούρα να συμμετάσχουν στην Ομοσπονδία της Γενεύης ή να ανακηρυχτούν σε αυτόνομη Ομοσπονδία. Οι Ιουρασιανοί οργανώνουν, λοιπόν, το Συνέδριο του Sonvillier, στο Ιούρα της Βέρνης, στις 12 Νοεμβρίου 1871. Αυτό το συνέδριο συγκεντρώνει οκτώ οργανώσεις μοντανιάρων (mon-tagnardes), μέλη της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και παρισινούς κομμουνάρους, φυγάδες στην Ελβετία, όπως ο Jules Guesde, Lefrancais και ο Benoit Malon. Ο Μπακούνιν, εγκατεστημένος στο Λοκάρνο, δεν παρευρίσκεται στο Συνέδριο, στο οποίο γεννιέται επίσημα η Ομοσπονδία του Ιούρα. Ομοσπονδία η οποία, αμέσως, επιβεβαιώνει την αυτονομία της βάσης, καθώς η Ομοσπονδιακή επιτροπή της δεν περιβάλλεται από καμία εξουσία. Έχει απλώς τον ρόλο του γραφείου πληροφόρησης, αλληλογραφίας και στατιστικής. Οι οργανώσεις μπαίνοντας στην Ομοσπονδία, διατηρούν την απόλυτη αυτονομία τους […] Τα παρόντα καταστατικά μπορούν να αναθεωρηθούν κάθε στιγμή, κατ’ απαίτηση μιας από τις οργανώσεις.

Το 1872, το γενικό συμβούλιο της Διεθνούς (που εδρεύει στο Λονδίνο) καταγγέλλει το αναρχικό πνεύμα σε μια ιδιαίτερη εγκύκλιο που διαδόθηκε σε όλες τις οργανώσεις, στην οποία οι αντιφρονούντες δεν θέλουν να δουν παρά το σύνηθες όπλο του κ. Μάρξ, ένα σωρό από σκουπίδια.

Το 5ο Συνέδριο της Διεθνούς συγκαλείται, λοιπόν, στη Χάγη, από τις 2 έως τις 7 Σεπτεμβρίου 1872. Οι Ιουρασιανοί έρχονται με σκοπό να ζητήσουν την κατάλυση του γενικού συμβουλίου και την κατάργηση κάθε εξουσίας μέσα στη Διεθνή. Αλλά απουσία των Ιταλών, οι οποίοι αρνούνται να μετακινηθούν σε μια πολύ απομακρυσμένη πόλη, οι φίλοι του Μαρξ έχουν σταθερή πλειοψηφία. Όλες οι εκκλήσεις της μειοψηφίας υπέρ της ομοσπονδιακής αυτονομίας μένουν, λοιπόν, χωρίς ανταπόκριση. Το κύρος του γενικού συμβουλίου διατηρήθηκε. Και ύστερα από μια έντονη συζήτηση ψηφίζουν τη μεταφορά της έδρας του συμβουλίου από το Λονδίνο στη Νέα Υόρκη.

Οι μαρξιστές σκέφτονται έτσι να διατηρήσουν πιο εύκολα μια εξουσία την οποία μπορούσαν να απειλήσουν οι αναρχικοί. Οι Άγγλοι μεταρρυθμιστές και οι μπλανκιστές αποχωρούν, λοιπόν, από το Συνέδριο και έτσι, με ψήφους 27 έναντι 7 και 8 ενστάσεων το Συνέδριο αποφάσισε τη διαγραφή του Μπακούνιν, ακολουθούμενη από εκείνη του James Guillaume. Η νίκη του Μαρξ παραμένει, ωστόσο, προβληματική. Η Διεθνής Εργατική Ένωση οδεύει προς τη διάσπασή της. Η προσδοκία για ενότητα του σοσιαλιστικού και εργατικού κόσμου, η ιδιαιτερότητα και οι αποκλίνουσες έγνοιες των εθνικών κέντρων αποδεικνύονται προς το παρόν ασυμβίβαστες.

Από τη μια μεριά, ένας σοσιαλισμός του Κράτους, βασισμένος στην εξουσία, που περιμένει την δικτατορία του προλεταριάτου και καλεί τους σοσιαλιστές να κατακτήσουν τους μηχανισμούς της Κρατικής εξουσίας. Από την άλλη, ένας σοσιαλισμός αυτοδιαχείρισης, το σχέδιο του οποίου είναι να χτίσει στη θέση του Κράτους, μια υπεύθυνη ομοσπονδιακή κοινωνία, βασισμένη στις ελεύθερες κοινότητες (κομμούνες) και τους συνεταιρισμούς των παραγωγών. Εδώ, η εξουσία, εκεί μια εθελοντική συνεργασία. Στην Ισπανία, την Ιταλία και το Βέλγιο, οι διεθνιστές ασπάζονται τις ελευθεριακές θέσεις στις οποίες προσκολλάται εξίσου μια μερίδα των Γάλλων. Οι Άγγλοι και οι Ελβετοί, πιο επιφυλακτικοί, τείνουν και αυτοί, επίσης, προς τις ιδέες του Μπακούνιν. Όσον αφορά τους Γερμανούς, ακολουθούν τον Μαρξ. Αλλά είναι αλήθεια ότι η αποτυχία της Παρισινής Κομμούνας και η καταστολή που ακολουθεί, καταφέρνουν ένα σοβαρό χτύπημα στις επαναστατικές ελπίδες.

Η Παρισινή Κομμούνα

Η επίσημη προπαγάνδα των Βερσαλλιέρων πάσχιζε να περιγράψει την Κομμούνα ως μια συνομωσία υποθαλπόμενη στο εξωτερικό από τυχοδιώκτες εγκατεστημένους στο Λονδίνο. Και όμως, στις 4 Σεπτεμβρίου 1870, η Κεντρική Επιτροπή της Διεθνούς απευθύνει στους Γάλλους εργάτες μία προειδοποίηση εναντίον κάθε πρόωρης εξέγερσης.

Η Κομμούνα διήρκεσε μόνο 73 ημέρες, από τις 18 Μαρτίου έως τις 28 Μαΐου 1871. Χάραζε ωστόσο στην πραγματικότητα, μία σειρά διοικητικών, οικονομικών πολιτικών μέτρων… την ουσία των προυντονικών θεωριών. Στις 23 Μαρτίου 1871, η Κεντρική Επιτροπή ορίζει τους σκοπούς της: κοινοτική αυτονομία, τέλος της αρχής της εξουσίας, ελευθερία, αλληλεγγύη, πίστωση, συνεταιρισμός […] εν συντομία την κοινοτική επανάσταση, βάση της κοινωνικής επανάστασης. Την επομένη των εκλογών (νομίμων, καθώς η κλήση για καθολική ψηφοφορία προσυπογράφτηκε από τους δημάρχους των παρισινών διαμερισμάτων και εγκρίθηκε από τον Thiers αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας) η Κομμούνα εγκαθίσταται στις 28 Μαρτίου 1871. Ο Μπαρλαί, φίλος του Προυντόν, εκφώνησε το λόγο των εγκαινίων.

Στις 19 και 20 Απριλίου, η Διακήρυξη προς τον Γαλλικό Λαό εκθέτει το πρόγραμμα της Κομμούνας. Αυτή η διακήρυξη συντάχθηκε από τον Pierre Denis και τον Delescluse, και οι δύο προυντονιστές. Διεκδικεί την απόλυτη αυτονομία της εξαπλωμένης κομμούνας σε όλους τους τόπους της Γαλλίας […] και έχοντας για όρια μόνο το δικαίωμα ίσης παρέμβασης για όλες τις άλλες κομμούνες, μέλη του συμβολαίου (σύμβασης), των οποίων ο συνεταιρισμός πρέπει να διασφαλίσει την γαλλική ενότητα. Να ο ολοκληρωτικός ομοσπονδισμός, απ’ όπου το όνομα ομοσπονδιακοί που δόθηκε σε όλους τους οπαδούς της Κομμούνας.

Απαιτεί, επίσης, την επιλογή με εκλογή ή διαγωνισμό, με υπευθυνότητα, και το σταθερό δικαίωμα ελέγχου και ανάκλησης των διοικούντων ή των κοινοτικών υπαλλήλων όλων των τάξεων. Την απόλυτη εγγύηση της ατομικής ελευθερίας, της ελευθερίας της συνείδησης και της ελευθερίας της εργασίας. Τη σταθερή παρέμβαση των πολιτών στις κοινοτικές υποθέσεις με την ελεύθερη εκδήλωση των ιδεών τους. Την οργάνωση της αστικής άμυνας και της Εθνοφρουράς που εκλέγει τους αρχηγούς της και φροντίζει μόνη για την διατήρηση της τάξης στην πολιτεία.

Στις 11 Μαρτίου 1870, ο Ευγένιος Βαρλέν δημοσιεύει στην εφημερίδα του «Η Μασσαλιώτιδα», ένα μακροσκελές άρθρο που παρακάμπτει τον κομμουνισμό του Μαρξ και εκθειάζει μια μορφή ελευθεριακού κολεκτιβισμού. Ποιος, με μια λέξη, θα οργανώσει την παραγωγή και την κατανομή (διανομή) των προϊόντων; Εκτός αν θέλουμε να τα οδηγήσουμε όλα σε ένα συγκεντρωτικό και εξουσιαστικό Κράτος που θα διόριζε τους διευθυντές εργοστασίων, βιοτεχνιών, των πρακτορείων της κατανομής οι οποίοι διευθυντές θα διόριζαν με την σειρά τους, τους υποδιευθυντές, τους επιστάτες, τους πρωτομάστορες κ.τ.λ. και να φτάσουμε έτσι σε μια ιεραρχική οργάνωση της εργασίας από τα ψηλά στα χαμηλά, στην οποία ο εργάτης δεν θα ήταν πια παρά ένα ασυνείδητο γρανάζι χωρίς ελευθερία ούτε πρωτοβουλία, εκτός από αυτό εδώ, είμαστε αναγκασμένοι να παραδεχτούμε ότι οι ίδιοι οι εργάτες πρέπει να έχουν την ελεύθερη διάθεση, την κατοχή των εργαλείων τους, με τον όρο να φέρνουν σε ανταλλαγή τα προϊόντα τους στο κόστος παραγωγής, για να υπάρχει αμοιβαιότητα υπηρεσιών ανάμεσα στους εργάτες διαφορετικών ειδικοτήτων.

Για τους αναρχικούς, τα διδάγματα της εμπειρίας των κομμουνάρων μένουν πάντα επίκαιρα.

● Αντικληρική πάλη. Η Κομμούνα επιβεβαιώνει τα αντικληρικά της αισθήματα, εκλαϊκεύει την εκπαίδευση, χωρίζει την Εκκλησία από το Κράτος, καταργεί τον προϋπολογισμό (κονδύλι) για τις λατρείες, διακηρύσσει εθνικές ιδιοκτησίες, τα αγαθά της Εκκλησίας.

● Αντιμιλιταρισμός. Κατάργηση του στρατού. Αυτή η σταθερή στρατιά που παίρνει τους ανθρώπους και τους κάνει σκλάβους, έλεγε ο Ευγένιος Βαρλέν, αντικαθίσταται από τον ένοπλο λαό.

● Διεθνισμός. Αδελφοποίηση με όλους τους λαούς που σημαδεύτηκε από τον ενθουσιασμό για την Διεθνή και την πτώση της στήλης της πλατείας Βαντόμ σύμβολο του μοναρχικού εξευτελισμού και της πολεμικής κατάκτησης.

● Αυτονομία και ομοσπονδιοποίηση των κοινοτήτων (κομμούνων).

● Άμεση δημοκρατία, από τα κάτω στα πάνω. H κυριαρχία του λαού επιβεβαιώνεται χωρίς μεσάζοντα (ενδιάμεσο). Το Συμβούλιο της Κομμούνας, τα Κλαμπ, η Ομοσπονδία της Εθνοφρουράς αντανακλούν τον θρίαμβο της βάσης.

Είναι λοιπόν το τέλος του παραδοσιακού Κράτους. Το αναρχικό ιδεώδες αντιτίθεται έτσι στον δικτατορικό χαρακτήρα της ιακωβιτικής κομμούνας. Είναι το τέλος του παλιού κυβερνητικού και κληρικαλιστικού κόσμου, του μιλιταρισμού, του υπαλληλισμού, της εκμετάλλευσης, των μονοπωλίων, των προνομίων, στα οποία το προλεταριάτο οφείλει την δουλεία του, η Πατρίδα τις δυστυχίες της και τις συμφορές της.

Η διάσπαση της Διεθνούς

Τη στιγμή που η Κομμούνα αισθάνεται τον κλοιό των Βερσαλλιέρων να στενεύει, οι διευθυντές της απευθύνουν ένα τελευταίο κάλεσμα στις μεγάλες πόλεις. Αλλά αυτό εδώ δεν συνάντησε ανταπόκριση. Βέβαια, σε πόλεις και περιφέρειες όπως Saint-Etiune, Narbonne, Toulouse, Limoges, Le Creusot ή Marseille, βλέπουν να αναφύονται εφήμερες Κομμούνες. Όμως τα τακτικά στρατεύματα έχουν γρήγορα λόγο γι’ αυτά τα ομοσπονδιακά κινήματα. Τον Σεπτέμβριο του 1870, ο Μπακούνιν μπόρεσε να υπολογίσει προσωπικά στην Lyon τις δυσκολίες του εγχειρήματος. Καθοδηγούμενη από την Κεντρική Επιτροπή για τη Σωτηρίας της Γαλλίας, η Κομμούνα της Λυών δεν μπόρεσε να επιζήσει και, στα τέλη Οκτωβρίου 1870, ο Μπακούνιν, γερασμένος και απογοητευμένος, ξαναπαίρνει τον δρόμο για την Ελβετία, αφού έχει διαπιστώσει: Ο λαός της Γαλλίας δεν είναι πια καθόλου επαναστάτης. Η εποχή των αυθόρμητων εξεγέρσεων φαίνεται ότι έχει λήξει.

Μπορεί η Διεθνής όντας ήδη διαιρεμένη, να επιζήσει σε μια παρόμοια αποτυχία; Στη Χάγη, στις 7 Σεπτεμβρίου 1872, ο Μπακούνιν αποκλείεται από τη Διεθνή. Ποιος μπορεί, λοιπόν, να προβλέψει ότι οι φίλοι του (από τον Ιούρα), μέσα σε κάποια χρόνια, θα αναδιοργανώσουν όλες τις εθνικές ομοσπονδίες της εχθρικά προσκείμενες στο μαρξιστικό γενικό συμβούλιο που μεταφέρθηκε στη Νέα Υόρκη; Στις 15 Σεπτεμβρίου 1872, ένα καταπληκτικό Συνέδριο ανασυντάσσει στο Saint-Imier (Ελβετία) τους αντιπροσώπους των αποσχισθέντων ομοσπονδιών: Ισπανική, Ιταλική, Jurassienne, στις οποίες προστίθενται Αμερικάνοι και Γάλλοι αντιπρόσωποι, μεταξύ των οποίων και ο Pindy, παλαιός κυβερνήτης του παρισινού δημαρχείου κατά τη διάρκεια της Κομμούνας. Αφού θεωρήθηκε ως η ληξιαρχική πράξη γέννησης του αναρχισμού, το Συνέδριο του Saint-Imier θέτει τις ουσιαστικές αρχές της φύσεως της πολιτικής πράξεως του προλεταριάτου.

Θεωρώντας:

Ότι το να θέλουμε να επιβάλλουμε στο προλεταριάτο μια γραμμή συμπεριφοράς ή ένα ομοιόμορφο πολιτικό πρόγραμμα, ως την μοναδική οδό που μπορεί να το οδηγήσει στην κοινωνική του χειραφέτηση, είναι μια αξίωση επίσης παράλογη παρά αντιδραστική.

Ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αφήσει τις οργανώσεις και τις αυτόνομες ομοσπονδίες από το αναμφισβήτητο δικαίωμα να αυτοπροσδιοριστούν και να ακολουθήσουν την πολιτική γραμμή που θα νομίσουν ως την καλύτερη, και ότι κάθε παρόμοια προσπάθεια θα μας οδηγούσε μοιραία στον πιο επαναστατικό δογματισμό.

Ότι οι προσδοκίες του προλεταριάτου δεν μπορούν να έχουν άλλο αποτέλεσμα από την ίδρυση μιας οργάνωσης και μιας ομοσπονδίας οικονομικών απόλυτα ελεύθερων, βασισμένων στην εργασία και την ισότητα όλων και απόλυτα ανεξάρτητων από κάθε πολιτική κυβέρνηση, και ότι αυτή η οργάνωση και αυτή η ομοσπονδία δεν μπορούν να είναι παρά το αποτέλεσμα της αυθόρμητης δράσης του ίδιου του προλεταριάτου, των επαγγελματικών σωματείων και των αυτόνομων κοινοτήτων (κομμούνων).

Θεωρώντας ότι κάθε πολιτική οργάνωση δεν μπορεί να είναι παρά η οργάνωση της κυριαρχίας σε όφελος μιας τάξης και σε βάρος των μαζών, και ότι το προλεταριάτο, αν ήθελε να αρπάξει την εξουσία, θα γινόταν το ίδιο μια τάξη κυριαρχική και εκμεταλλεύτρια.
Το Συνέδριο που έγινε στο Saint-Imier διακηρύσσει:

● ότι η καταστροφή κάθε πολιτικής εξουσίας είναι το πρώτο καθήκον του προλεταριάτου.

● ότι κάθε οργάνωση που θα κατέχει μια πολιτική εξουσία δήθεν προσωρινή και επαναστατική με σκοπό να προκαλέσει αυτή τη καταστροφή δεν μπορεί παρά να είναι μια απάτη παραπάνω και θα ήταν επίσης επικίνδυνη για το προλεταριάτο όσο και όλες οι κυβερνήσεις που υπάρχουν σήμερα.

● ότι, απορρίπτοντας κάθε συμβιβασμό για να φθάσουν στην πραγματοποίηση της κοινωνικής επανάστασης, οι προλετάριοι όλων των χωρών οφείλουν να καθιερώσουν, έξω από κάθε πολιτική μπουρζουαζία, την αλληλεγγύη της επαναστατικής δράσης.

Έτσι, τη στιγμή που το γενικό συμβούλιο της Νέας Υόρκης δεν εκπροσωπεί πλέον παρά τον εαυτό του, η ανασύνταξη των μελών της Διεθνούς γίνεται στους κόλπους της Αντιεξουσιαστικής Διεθνούς. Από την 1η έως τις 6 Σεπτεμβρίου 1873, ένα Συνέδριο συγκεντρώνει τις αντιεξουσιαστικές Ομοσπονδίες στη Γενεύη. Έκτο Γενικό Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών, ψηφίζει την κατάργηση του γενικού συμβουλίου και την πλήρη αυτονομία των ομοσπονδιών και των οργανώσεων. Ένα έβδομο Συνέδριο, στις Βρυξέλες τον Σεπτέμβριο του 1874, και ένα όγδοο, στη Βέρνη τον Οκτώβριο του 1876, εγκρίνουν την αποκέντρωση της οργάνωσης την ίδια στιγμή που καλούν σε ενότητα τις διάφορες σοσιαλιστικές τάσεις, ενώ ο Ιταλός Μαλατέστα μιλά για μόνιμη επανάσταση και για προπαγάνδα μέσω της πράξης.

Τον Οκτώβριο του 1873, ο Μπακούνιν, εξαντλημένος, παραιτείται από την Ιουρασσιανή Ομοσπονδία. Δεν είμαι παρά ένας αστός, γράφει στους φίλους του, και ως τέτοιος, δεν θα ήξερα να κάνω τίποτα άλλο ανάμεσά σας παρά προπαγάνδα […] Έχω αυτή την πεποίθηση ότι ο καιρός των μεγάλων θεωρητικών διαλόγων πέρασε. Στα τελευταία εννέα χρόνια αναπτύξαμε στους κόλπους της Διεθνούς περισσότερες ιδέες που δεν θα έπρεπε για να σώσουμε τον κόσμο, αν μόνες οι ιδέες μπορούσαν να τον σώσουν, και προκαλώ τον οποιοδήποτε να βρει μια νέα. Ο καιρός δεν είναι πια στις ιδέες, είναι στα γεγονότα και στις πράξεις.

Ο παλιός αγωνιστής αποσύρεται στο κτήμα (εξοχικό) που ο φίλος του Καφιέρο μόλις απέκτησε στις όχθες της λίμνης Majeur. Η αμεριμνησία και η απερισκεψία του Μπακούνιν διασκορπίζουν αυτή την περιουσία. Στην Βέρνη την 1η Ιουλίου 1876, μια κρίση ουραιμίας νικά αυτόν τον αιώνιο επαναστατημένο τον οποίο ένας ανώνυμος δημόσιος υπάλληλος εγγράφει στο μητρώο θανάτων με την ένδειξη: Michel de Bakounine, rentier (Μισέλ ντε Μπακούνιν, εισοδηματίας).